Historia rodu Jankowskich z Nowogrodzkiego Jankowa - opracowanie krytyczne
Potomków
rodu Jankowskich, pochodzących ze wsi Jankowo parafii Nowogród w woj.
Łomżyńskim należy uważać za prawowitych spadkobierców średniowiecznego
rycerstwa polskiego, a przypisane im herby traktować umownie, wywodząc
je z okolicy którą otrzymała grupa rycerzy należących do wspólnej
chorągwi. Takimi rycerzami osiadłymi w 2 połowy 15 w. w okolicach wsi
Jankowo byli przede wszystkim Ładzice i Dąbrowicze. Być może nazwisko
swoje wzięli od nazwy wsi Jankowo? Zapewne z takimi herbami powinniśmy
identyfikować wszystkich potomków rodu Jankowskich na łomżyńskim
Jankowie {opinia Andrzeja M. Jankowskiego z l. 90-tych}
Wstęp
Poniższe opracowanie krytyczne
jest odpowiedzią na liczne problemy i wątpliwości, powstałe za sprawą, błędnych
hipotez, których źródła należy poszukiwać w opisach herbów zamieszczonych w
popularnych opracowaniach tj. Herbarzach Uruskiego i Bonieckiego. W tym
opracowaniu zajmę się przedstawieniem tych problemów, które traktuję jako „bajki”
oraz analizą materiałów źródłowych dotyczących rodu Jankowskich z ziemi łomżyńskiej.
Rody Jankowskich z ziemi łomżyńskiej wymienione w Herbarzach Jankowski to nazwisko odmiejscowe dużej grupy szlachty zamieszkującej rejon Nowogrodu pod Łomżą od co najmniej drugiej połowy 15 wieku. Część tego rodu zawierała związki małżeńskie w pobliskich parafiach. Na przykład notowani w parafii Szczepankowo, od 1667 roku Jankowscy to przedstawiciele dawnego rycerskiego rodu zapisanego w herbarzach „Rodzina Herbarz Polski” Uruskiego oraz „Herbarz Polski” Bonieckiego pod herbem Jastrzębiec [Uruski T.5 str. 360 oraz Bon. T.8 str. 202]. Czy faktycznie od Jastrzębców pochodzili? Być może nastąpiła tutaj błędna identyfikacja wizerunku herbu? Dlaczego tak się stało? Otóż według zachowanych dokumentów z XVI i XVII w. tzw. rejestrów podymnego i pogłównego mamy kilku Jankowskich wymienionych wśród właścicieli dymów w Jankowie Młodzianowie i Jankowie Skarbowie. Niestety, brak jest identyfikacji herbowej. Jest wśród nich wymieniony Sebastian Jankowski wraz z żoną Dorotą (możemy przepuszczać, że to tenże Sebastian został wymieniony w wywodzie linii Jankowskich h. Jastrzębiec przytoczonej w herbarzu Uruskiego w t.5 str. 356: "Po Janie, dziedzicu dóbr Jankowo-Młodzianowo 1643 r. (właściwie herbu Dąbrowa!) z żony Zofii z Łubów syn Wojciech miał syna Sebastiana, tego syn Jan pozostawił syna Macieja, a ten syna Dominika, po którym synowie: 1) Aleksander, tego syn Józef, ożeniony z Konstancją Jankowską, z niej syn Antoni, podoficer w wojsku rosyjskim, wylegitymowany w Królestwie 1843 r. 2) Mikołaj, tego synowie: a) Jan Kanty ożeniony z Katarzyną Rogowską, z niej syn Stefan wylegitymowany w Królestwie 1850 r., i b) Wawrzyniec, po którym syn Adam wylegitymowany w Królestwie 1859 r.).![]() Powróćmy
jeszcze na chwilę między "bajki" z Herbarzy. Wymieniony w Herbarzu
Uruskiego Jan Jankowski, jakoby protoplasta rodu Jastrzębców
Jankowskich z Jankowa Młodzianowa, wraz z żoną Zofią z Łubów herbu
Lubicz mógł należeć do rycerstwa herbu Dąbrowa (takie sugestie znajdują
się również w wymienionych herbarzach: Uruski podaje - "Byli także w
ziemi łomżyńskiej Jankowscy tego herbu Dąbrowa z przydomkiem
Młodzianowski, i ci wywodzili się ze szlachectwa od 1631 roku, lecz w
XVIII wieku przeszli do herbu Jastrzębiec") Wymieniony jest również
Piotr z grodu Łomżyca (Uruski t.5 str. 359: "Jankowski h. Łada. Byli w
Ziemi łomżyńskiej i pisali się z Wielkiego Jankowa (Jankowo Magna),
lecz następnie przeszli do herbu Jastrzębiec. Piotr, syn Jakuba,
wywiódł swoje szlachectwo w grodzie łomżyńskim 1610 roku") W Łomżycy
wymieniony był Hipolit Jańkowski h. Łada* (czyli potwierdził by się w
tych herbarzach związek Jankowskich z Janikowskimi? - "JANIKOWSCY h.
ŁADA z Janikowa, w ziemi łomżyńskiej. Jan, Albert, Stanisław, Chojno i
Mirek, dziedzice Janikowa 1436 r. Falisław, Maciej, Dobek i Adam,
bracia z Janikowa, 1469 r. Mikołaj i Jakób Ładzice z Janikowa 1479 r.
Paweł, Piotr i Grzegorz, synowie Chojny z Janikowa 1501 r. (za
Herbarzem Kapicy Milewskiego)" [w: Boniecki, Herbarz T.7 s.191] Tak
przedstawia się, w oparciu o znane źródła (Herbarze), bardzo ogólny
zarys początków rodu Jankowskich w ziemi łomżyńskiej. W świetle tych wyżej przytoczonych fragmentów z Herbarzy oraz wypisów ze źródeł: Metryki Koronnej, aktów grodzkich i ziemskich, spisów podatkowych, podymnego i pogłównego oraz Archiwum Kaczanowskiego, powinniśmy krytycznie podchodzić do zapisów z Herbarzy. Ja, na potrzeby tego krytycznego opracowania odrzuciłem wszystkie sugestie i wpisy z Herbarzy Uruskiego i Bonieckiego. Trzeba w tej analizie być konsekwentnym. Opieram się wyłącznie na materiale źródłowym a nie na "bajkach" Uruskiego i jemu podobnych! Jedyny
akt ślubu z Miastkowa z 7 lipca 1754r. Wiemy, na podstawie Metryki Koronnej, że osadzonymi na gruntach w par. Nowogród były trzy rody należące do trzech klanów: Dąbrowa, Łada, Rogala z przyd. Młodzianowski. Mamy dokładne spisy tych rodów, wraz z przodkami i potomkami – dziedziczącymi na danej części. [zobacz opracowanie P. Wojciecha Jankowskiego ***]
Jak przebiegał proces powstania rodu Jankowskich w łomżyńskim Jankowie?
Wiadomo, że w 1410
r. Dobiesław, Dobrogost i Marcin z Partniewa herbu Łada (Ładzice) kupili część
wsi Janikowo w ziemi łomżyńskiej i zaczęli używać nazwiska Janikowski
(Janykowski) [AK f.649]. W 1419 r. dobra Partniewo w pow. ciechanowskim zostały
sprzedane w całości Mikołajowi Nagórce z Pawłowa (Mikołaj Dzierzgowski h.
Bolesta) [MK, 3, k.17. Regesty zapisek najstarszego rejestru kancelarii
ks. Janusza I (1414-1426).] Dokument transakcji został sporządzony w Miastkowie
w 1420 r. [MK 3, 75] "Mikołaj, dziedzic z Janikowa, trzecią cząstkę
swoje wsi dziedzicznej, zwanej w języku mówionym Janikowo, położoną w pobliżu
Nowogrodu, szlachetnemu Janowi, dziedzicowi z Padniewa (Partniewo), za 25 kop
groszy praskich sprzedał wieczyście i na zawsze". Według niej Mikołaj h.
Łada, syn Kiełcza, z Janikowa sprzedał swoje lenno - jedną trzecią wsi Janikowo
Janowi z Padniewa za 25 groszy praskich [Wolff. MZH Nr.541] Transakcja
"Decretum Janikowo" [za: AK f.649 z roku 1557] "Między Marcinem,
Adamem, Piotrem s. Trojana z Jankowa, zapisana od 1401 roku, a potwierdzona w
1402 roku przez Flavio Dłogonoga od Dobrogosta, Dobiesława i Macieja właścicieli
Partniewo, które sprzedali w 1414 r." [ib.] W 1492 r. zawarta została
umowa na gruncie w Janikowie-Kiełcze między "Sophia filium Kyelcz de
Janikowo" a "cous. Johannes de Boguschicze porcianem advocati in
Myastkowo" [AGAD, MK, 6, 281.] Mamy więc Janikowo-Kiełcze - własność rodu
Ładziców - Kiełcza i jego dzieci (ale bez nazwiska!) oraz Janikowo-Dominikowo -
własność Smyrdzygrochów herbu Bończa (z nich pochodziła by Barbara, matka
Hipolita?). Jan Wojciechowicz (czyli Jan s. Wojciecha) (+1561) miał synów
Hipolita Jankowskiego herbu Łada i Jakoba Jankowskiego herbu Łada.
Prawdopodobnie syn tego Jakuba - Piotr udowodnił szlachectwo w 1610 r. herbu
Łada z Jankowa-Skarbowa (Jankowo Magna). Istnieją zapisy (mam w
posiadaniu ponad 60 dokumentów z lat 1400-1600), które potwierdzają jedną,
ważną informację, że Jankowscy w Jankowie występują wyłącznie z herbem Łada, że
są to synowie Jana Slawkonisa, wójta Łomżycy i wespół dziedzica Janikowa.
Wszystkie inne wpisy, które dotyczą m. in. Kiełcza z Janikowa, Młodzianowskich
z Janikowa oraz innych nie mają z Jankowskimi wiele wspólnego (jak wyżej
już wspomniałem w poniższej analizie nie kieruję się "bajkami" i wywodami
genealogicznymi z Herbarzy Uruskiego i Bonieckiego!)
Skąd zatem Slawkonis alias Sławkonis? Najpewniej chodzi tutaj o imię 'Sławko, Sławek albo Sławosz'? W 1489 roku mamy taki zapis: "Jan, Wojciech, Grzegorz, Jakub i Piotr synowie Sławka z Janikowa" [AK f.27] Pierwszy zapis, który wymienia nazwisko "Janikowski" pochodzi z 1462 roku i dotyczy Stanisława syna Stanisława Janikowskiego z ziemi Łomżyńskiej. [AK f.49] W 1470 roku mamy transakcję między Janykowskimi a Śledzewskimi: "... Stanisław junior, Jakub, Klemens de Janykowo Janykowscy i Kachna żona Jana Śledzewskiego..." oraz "Stanisław senior i alter Stanisław junior Janykowscy od 2 miesięcy właściciele Janikowa i Adam, Falisław, Maciej, Dobiesław i Adam synowie Stanisława z Janikowa..." [AD f.76]![]() Powyżej
zapis z 1501 roku z grodu Łomża wskazujący na synów Sławkonisa
(Stanisława): "Jan, Piotr, Jakub filij Slawkonis de Janijkowo" [AD
f.211] ![]() W poł. XVI w. nazwisko Janikowski al. Jankowski pojawia się wyłącznie przy potomkach Jana Slawkonisa z Janikowa (jak już wspomniałem h. Łada). W 1551 roku wymieniony "Hipolit s. Jana Slawkonisa z Janikowa" [AD f.484] W 1552 roku kontrakt pomiędzy: "Stanisław, Hipolit s. Jana Janikowski de Łomżyca, advocati Janikowo, Łomżyca i Łomża i Anna, żona Stanisława, c. Macieja de Sledzie distr. Zambrov." [AD f.500] Z 1552 roku: "Stanisław, Hipolit s. Jana Slawk Janikowski de Łomżyca, advocati filis; [AD f.505] W 1554 roku transakcja między: "Stanisław, Hipolit, Maciej, Aleksy s. Jana Janikowskiego, advocati de Łomżyca i Apolonia żona Sebastiana Marchewki de Siemień" [AD f.590] W 1570 roku mamy dowód, o jakiego Hipolita nam chodzi (przypomnę, że Uruski przypisał mu h. Korab!) Wpis dotyczy Hipolita: "Hipolit Jankowski (!), de Jankowo, subjudex Terra Bielscensis, filius Jan Slawek de Jankowo (!) i Nob. Stanisław Jankowski fratri suo grno, fundos certos suos horidies ni Łomżyca filos Circum actis casto. Łomża de AD 1570 Donat et hic oblata" [AD f.799] W 1585 roku mamy transakcję między Janem Jankowskim synem Jakuba de Jankowo, distr. Łomża i Małgorzatą alias Maruszą c. Macieja Luskowski de Chrościele distr. Kamieńczyk..." [AD f.928] W 1584 roku "Privilegium Dzierzgi de 1465" [...] Mikołaj s. Aleksa de Rutki, Zaborowo Distr. Wizna i Barbara Jankowska c. Mikołaja de Jankowo Kiełczewo" [AD f.937 v.2] Z Łomżycy z 1588 roku zapis: "Łukasz, Jakub synowie Stanisława Jankowskiego de Łomżyca (heres)" [AD f.948, f.957]. Skąd
więc ród Jankowskich osiadły w Łomżycy?
W zasadzie dokumenty przedstawiają to tak: rodzina Okuniów herbu Bielina, zakupiła ziemię w Janikowie-Kiełczach, Okunie sprawowali urząd wójta Łomżycy do 1489 roku. Jankowscy przez pokrewieństwo z nimi przybyli do Łomżycy i Janikowa. Ród Hipolita odziedziczył wójtostwo w Łomżycy po Okuniach po 1508 r. dziadkiem Hipolita był Stanisław Jankowski. Wzmiankowany jest w 1539 r. [MK, 61, 70.] Jan z Łomżycy miał pięciu synów (z Elżbiety?), którzy studiowali na Uniwersytecie Krakowskim, poszli drogą kościelną: Andreas Johannis de Lomzyca (1464, 1466) [Lib. from UJ. s.64.]; Johannes Johanais de Lomzyca (1473) [Indeks studentów Uniw. Krak. 1400 - 1508.]; Jacobus Johannis de Lomzyca (1474) [AS I, s.219.]; Paulus Johannis de Lomzyca (1477) [Indeks studentów Uniw. Krak. 1400 - 1508.]. W 1474 r. w Płocku jako faktor wzmiankowany jest Stanisław z Łomżycy. [A.Di.Pi., Ep.10, 508.] W 1487 r. Stanisław z Łomżycy wymieniany jest jako notarius Lomzenski. [Tym. Proc. 280 p.273.] Około 1563 roku Król oddał dziedzictwo w Łomżycy im prawowitym właścicielom: "Zygmunt August, z Bożej łaski król Polski itd. Wiadomym czynimy itd. [iż] wyłożono nam w imieniu sukcesorów N. Jana Jankowskiego, iż najmiłościwszy zm. Zygmunt król Polski, ojciec nasz najukochańszy, zabrał im na swój użytek, bez zapłaty wyznaczonej im sumy, trzy łany z wójtostwa czyli sołtystwa, które poprzednicy nasi mieli i posiadali we wsi naszej Łomżyca w powiecie łomżyńskim. Te trzy łany daliśmy i darowaliśmy z łaski i przychylności naszej wikariuszom kościoła łomżyńskiego. Pewni nasi doradcy poprosili nas tedy w interesie G. Hipolita Janikowskiego, naszego podstarosty brańskiego, prawowitego sukcesora N. Jana Janikowskiego, abyśmy raczyli mu i jego prawowitym sukcesorom dać i darować, w miejsce owej należnej z tytułu zabrania łanów sumy, 2 łany z ogrodem do nich przyległym...2 łany z ogrodem leżące tamże we wsi naszej Łomżyca w powiecie łomżyńskim między wspomnianymi trzema zabranymi łanami, które teraz dzierżą wikariusze kościoła łomżyńskiego, a granicami naszego poddanego zwanego Kowalewskim".Zaznaczam,
że Bartosz Paprocki - współczesny badanej przez nas epoki znał
Jankowskich herbu Jastrzębiec (z bełzkiego), ale nie znał Janikowskich
herbu Łada. Nie pisze też nic o Młodzianowskich herbów Łada czy Rogala
(przy tym herbie jest zapis, że byli rycerze takiego herbu osadzeni w
Janikowie Młodzianowie w 1556 r. [AK F.966-1-9 f.133] Prawdopodobnie do
1578 r. ród ten wymarł? Faktem jest jednak, że w 1631 r. w Ziemi
Łomżyńskiej Piotr Jakubowicz Jankowski syn Jakuba udowodnił swoją
szlachectwo z herbem Dąbrowa (zapis ten: "Jankowscy Młodzianowscy z
Jankowa Młodzianowa h. Dąbrowczyk 1631 r." Kasztelania łomżyńska) [AK
F966-1-9 f.124]. Była by to pierwsza wzmianka o Jankowskich herbu
Dąbrowa w Ziemi Łomżyńskiej. Wynikało by, że w 1610 r. Jankowo-Skarbowo
należało do Jankowskich herbu Łada, a w 1631 r. Jankowo-Młodzianowo
należało do Jankowskich herbu Dąbrowa, którzy po 1643 r. stali się
Jastrzębcami (jak twierdzi bajkopisarz Uruski), a także odziedziczyli
Jankowo-Skarbowo (to całe zamieszanie jest spowodowane zapisami w
Herbarzu Uruskiego i Bonieckiego). ____________________________ * Zapis - Hipolito Jankowski et fratribus eius, filiis Barbarae, relictae Ioannis Jankowski, advocati de Lomzicze, novum privilegium super mansum agri in villa Lomzicza, loco perditi, iuxta attestationes testium datur. [łac. Actum: Kraków; MK 77, f. 384v-385; MRPS V, nr 749] Jakie wnioski z tych wypisów z dokumentów źródłowych?
W opracowaniach dotyczących
Mazowsza m.in. Pawińskiego "Mazowsze XVI T.5" s.130,
Krzepeli "Rody ziemiańskie XV i XVIw." str. 73 czy
Semkowicza "Mazowieckie Przywileje Rodowe z XIV i XV w.”
str.20, Pazyry (z rej. ciech.) i przede wszystkim A. Wolffa "Mazowieckie
zapiski herbowe z XV i XVI w." s.117 (f.541, f.545) zapis z roku 1479
(dot. Mikołaja i Jakuba Kiełcza z Jankowa h. Łada) - takie
rody herbowe przypisane były do określonych obszarów, konkretnych wsi.
W tym przypadku również mamy
potwierdzenie odnośnie rodów osiadłych w ziemi łomżyńskiej. Były to wymienione
powyżej rody rycerskie Ładziców i Dąbrowców. Wspomniani Łubowie byli herbu
Lubicz i pochodzili z okolic par. Śniadowo.
Wydaje się więc zasadne
stwierdzenie, że ród Jankowskich herbu Jastrzębiec (przypomnę, taki herb
przypisali w XIXw. urzędnicy Heroldii rodzinie Jankowskich osiadłych w ziemi
łomżyńskiej) mógł być co najwyżej rodem napływowym, późniejszym,
osiadłym w okolicy Łomży dopiero w drugiej połowie 16 w. albo i później? W
spisach podatkowych i podymnego z Mazowsza spisanych w latach 1662-1674, nie
było wymienionego w herbarzach Jana Jankowskiego (tego Jastrzębca z herbarzy, z
żoną Zofią Łubą) jak również, osiadłych prawdopodobnie dopiero około 1760 r.
Nowinów Jankowskich z Grabowa par. Śniadowo;
|
(C) 2021-2022 MAX