Historia rodu Jankowskich z Nowogrodzkiego Jankowa - opracowanie krytyczne

   Potomków rodu Jankowskich, pochodzących ze wsi Jankowo parafii Nowogród w woj. Łomżyńskim należy uważać za prawowitych spadkobierców średniowiecznego rycerstwa polskiego, a przypisane im herby traktować umownie, wywodząc je z okolicy którą otrzymała grupa rycerzy należących do wspólnej chorągwi. Takimi rycerzami osiadłymi w 2 połowy 15 w. w okolicach wsi Jankowo byli przede wszystkim Ładzice i Dąbrowicze. Być może nazwisko swoje wzięli od nazwy wsi Jankowo? Zapewne z takimi herbami powinniśmy identyfikować wszystkich potomków rodu Jankowskich na łomżyńskim Jankowie {opinia Andrzeja M. Jankowskiego z l. 90-tych}

Wstęp

    Poniższe opracowanie krytyczne jest odpowiedzią na liczne problemy i wątpliwości, powstałe za sprawą, błędnych hipotez, których źródła należy poszukiwać w opisach herbów zamieszczonych w popularnych opracowaniach tj. Herbarzach Uruskiego i Bonieckiego. W tym opracowaniu zajmę się przedstawieniem tych problemów, które traktuję jako „bajki” oraz analizą materiałów źródłowych dotyczących rodu Jankowskich z ziemi łomżyńskiej.

Rody Jankowskich z ziemi łomżyńskiej wymienione w Herbarzach

     Jankowski to nazwisko odmiejscowe dużej grupy szlachty zamieszkującej rejon Nowogrodu pod Łomżą od co najmniej drugiej połowy 15 wieku. Część tego rodu zawierała związki małżeńskie w pobliskich parafiach. Na przykład notowani w parafii Szczepankowo, od 1667 roku Jankowscy to przedstawiciele dawnego rycerskiego rodu zapisanego w herbarzach „Rodzina Herbarz Polski” Uruskiego oraz „Herbarz Polski” Bonieckiego pod herbem Jastrzębiec [Uruski T.5 str. 360 oraz Bon. T.8 str. 202]. 

    Czy faktycznie od Jastrzębców pochodzili? Być może nastąpiła tutaj błędna identyfikacja wizerunku herbu? Dlaczego tak się stało? Otóż według zachowanych dokumentów z XVI i XVII w. tzw. rejestrów podymnego i pogłównego mamy kilku Jankowskich wymienionych wśród właścicieli dymów w Jankowie Młodzianowie i Jankowie Skarbowie. Niestety, brak jest identyfikacji herbowej. Jest wśród nich wymieniony Sebastian Jankowski wraz z żoną Dorotą (możemy przepuszczać, że to tenże Sebastian został wymieniony w wywodzie linii Jankowskich h. Jastrzębiec przytoczonej w herbarzu Uruskiego w t.5 str. 356: "Po Janie, dziedzicu dóbr Jankowo-Młodzianowo 1643 r. (właściwie herbu Dąbrowa!) z żony Zofii z Łubów syn Wojciech miał syna Sebastiana, tego syn Jan pozostawił syna Macieja, a ten syna Dominika, po którym synowie:  1) Aleksander, tego syn Józef, ożeniony z Konstancją Jankowską, z niej syn Antoni, podoficer w wojsku rosyjskim, wylegitymowany w Królestwie 1843 r.  2) Mikołaj, tego synowie: a) Jan Kanty ożeniony z Katarzyną Rogowską, z niej syn Stefan wylegitymowany w Królestwie 1850 r., i b) Wawrzyniec, po którym syn Adam wylegitymowany w Królestwie 1859 r.).

Jedyny akt ślubu z Miastkowa z 7 lipca 1754r.
dot. przedstawiciela rodu "Bolestów" Dominika Jankowskiego,
(domniemanego wdowca po Katarzynie Skrodzkiej?)
z Franciszką Czartoryską c. Wawrzyńca;

     Wiemy, na podstawie Metryki Koronnej, że osadzonymi na gruntach w par. Nowogród były trzy rody należące do trzech klanów: Dąbrowa, Łada, Rogala z przyd. Młodzianowski. Mamy dokładne spisy tych rodów, wraz z przodkami i potomkami – dziedziczącymi na danej części. [zobacz opracowanie P. Wojciecha Jankowskiego ***] 

   Jak przebiegał proces powstania rodu Jankowskich w łomżyńskim Jankowie?

   Wiadomo, że w 1410 r. Dobiesław, Dobrogost i Marcin z Partniewa herbu Łada (Ładzice) kupili część wsi Janikowo w ziemi łomżyńskiej i zaczęli używać nazwiska Janikowski (Janykowski) [AK f.649]. W 1419 r. dobra Partniewo w pow. ciechanowskim (dzisiaj wieś nieistniejąca) zostały sprzedane w całości Mikołajowi Nagórce z Pawłowa (to zapewne Mikołaj Dzierzgowski h. Bolesta) [MK, 3, k.17. Regesty zapisek najstarszego rejestru kancelarii ks. Janusza I (1414-1426).] Dokument transakcji został sporządzony w Miastkowie w 1420 r. [MK 3, 75] "Mikołaj, dziedzic z Janikowa, trzecią cząstkę swoje wsi dziedzicznej, zwanej w języku mówionym Janikowo, położoną w pobliżu Nowogrodu, szlachetnemu Janowi, dziedzicowi z Padniewa (Partniewo), za 25 kop groszy praskich sprzedał wieczyście i na zawsze". Według niej Mikołaj h. Łada, syn Kiełcza, z Janikowa sprzedał swoje lenno - jedną trzecią wsi Janikowo Janowi z Padniewa za 25 groszy praskich [ib.] Transakcja "Decretum Janikowo" [za: AK f.649 z roku 1557] "Między Marcinem, Adamem, Piotrem s. Trojana z Jankowa, zapisana od 1401 roku, a potwierdzona w 1402 roku przez Flavio Dłogonoga od Dobrogosta, Dobiesława i Macieja właścicieli Partniewo, które sprzedali w 1414 r." [ib.] W 1492 r. zawarta została umowa na gruncie w Janikowie-Kiełcze między "Sophia filium Kyelcz de Janikowo" a "cous. Johannes de Boguschicze porcianem advocati in Myastkowo" [AGAD, MK, 6, 281.] Mamy więc Janikowo-Kiełcze - własność rodu Ładziców - Kiełcza i jego dzieci (ale bez nazwiska!) oraz Janikowo-Dominikowo - własność Smyrdzygrochów herbu Bończa. Jan Stanisławowicz (czyli Jan s. Stanisława) (+1561) miał synów Hipolita Jankowskiego herbu Łada i Jakoba Jankowskiego herbu Łada. Prawdopodobnie syn tego Jakuba - Piotr udowodnił szlachectwo w 1610 r. herbu Łada z Jankowa-Skarbowa (Jankowo Magna). Istnieją zapisy (mam w posiadaniu ponad 60 dokumentów z lat 1400-1600), które potwierdzają jedną, ważną informację, że Jankowscy w Jankowie występują wyłącznie z herbem Łada, że są to synowie Jana Slawkonisa, wójta Łomżycy i wespół dziedzica Janikowa. Wszystkie inne wpisy, które dotyczą m. in. Kiełcza z Janikowa, Młodzianowskich z Janikowa oraz innych nie mają z Jankowskimi wiele wspólnego (jak wyżej już wspomniałem w poniższej analizie nie kieruję się "bajkami" i wywodami genealogicznymi z Herbarzy Uruskiego i Bonieckiego!)

   Skąd zatem Slawkonis alias Sławkonis? Najpewniej chodzi tutaj o imię 'Sławko, Sławek albo Sławosz'? W 1489 roku mamy taki zapis: "Jan, Wojciech, Grzegorz, Jakub i Piotr synowie Sławka z Janikowa" [AK f.27] Pierwszy zapis, który wymienia nazwisko "Janikowski" pochodzi z 1462 roku i dotyczy Stanisława syna Stanisława Janikowskiego z ziemi Łomżyńskiej. [AK f.49] W 1470 roku mamy transakcję między Janykowskimi a Śledzewskimi: "... Stanisław junior, Jakub, Klemens de Janykowo Janykowscy i Kachna żona Jana Śledzewskiego..." oraz "Stanisław senior i alter Stanisław junior Janykowscy od 2 miesięcy właściciele Janikowa i Adam, Falisław, Maciej, Dobiesław i Adam synowie Stanisława z Janikowa..." [AD f.76]

    W poł. XVI w. nazwisko Janikowski al. Jankowski pojawia się wyłącznie przy potomkach Jana Slawkonisa z Janikowa (jak już wspomniałem h. Łada). W 1551 roku wymieniony "Hipolit s. Jana Slawkonisa z Janikowa" [AD f.484] W 1552 roku kontrakt pomiędzy: "Stanisław, Hipolit s. Jana Janikowski de Łomżyca, advocati Janikowo, Łomżyca i Łomża i Anna, żona Stanisława, c. Macieja de Sledzie distr. Zambrov." [AD f.500] Z 1552 roku: "Stanisław, Hipolit s. Jana Slawk Janikowski de Łomżyca, advocati filis; [AD f.505] W 1554 roku transakcja między: "Stanisław, Hipolit, Maciej, Aleksy s. Jana Janikowskiego, advocati de Łomżyca i Apolonia żona Sebastiana Marchewki de Siemień" [AD f.590] W 1570 roku mamy dowód, o jakiego Hipolita nam chodzi (przypomnę, że Uruski przypisał mu h. Korab!) Wpis dotyczy Hipolita: "Hipolit Jankowski (!), de Jankowo, subjudex Terra Bielscensis, filius Jan Slawek de Jankowo (!) i Nob. Stanisław Jankowski fratri suo grno, fundos certos suos horidies ni Łomżyca filos Circum actis casto. Łomża de AD 1570 Donat et hic oblata" [AD f.799] W 1585 roku mamy transakcję między Janem Jankowskim synem Jakuba de Jankowo, distr. Łomża i Małgorzatą alias Maruszą c. Macieja Luskowski de Chrościele distr. Kamieńczyk..." [AD f.928] W 1584 roku "Privilegium Dzierzgi de 1465" [...] Mikołaj s. Aleksa de Rutki, Zaborowo Distr. Wizna i Barbara Jankowska c. Mikołaja de Jankowo Kiełczewo" [AD f.937 v.2] Z Łomżycy z 1588 roku zapis: "Łukasz, Jakub synowie Stanisława Jankowskiego de Łomżyca (heres)" [AD f.948, f.957].

Skąd więc ród Jankowskich osiadły w Łomżycy? 

   W zasadzie dokumenty przedstawiają to tak: rodzina Okuniów herbu Bielina, zakupiła ziemię w Janikowie-Kiełczach, Okunie sprawowali urząd wójta Łomżycy do 1489 roku. Jankowscy przez pokrewieństwo z nimi przybyli do Łomżycy i Janikowa. Ród Hipolita odziedziczył wójtostwo w Łomżycy po Okuniach po 1508 r. dziadkiem Hipolita był Stanisław Jankowski. Wzmiankowany jest w 1539 r. [MK, 61, 70.] Jan z Łomżycy miał pięciu synów (z Elżbiety?), którzy studiowali na Uniwersytecie Krakowskim, poszli drogą kościelną: Andreas Johannis de Lomzyca (1464, 1466) [Lib. from UJ. s.64.]; Johannes Johanais de Lomzyca (1473) [Indeks studentów Uniw. Krak. 1400 - 1508.]; Jacobus Johannis de Lomzyca (1474) [AS I, s.219.]; Paulus Johannis de Lomzyca (1477) [Indeks studentów Uniw. Krak. 1400 - 1508.]. W 1474 r. w Płocku jako faktor wzmiankowany jest Stanisław z Łomżycy. [A.Di.Pi., Ep.10, 508.] W 1487 r. Stanisław z Łomżycy wymieniany jest jako notarius Lomzenski. [Tym. Proc. 280 p.273.] Około 1563 roku Król oddał dziedzictwo w Łomżycy im prawowitym właścicielom: "Zygmunt August, z Bożej łaski król Polski itd. Wiadomym czynimy itd. [iż] wyłożono nam w imieniu sukcesorów N. Jana Jankowskiego, iż  najmiłościwszy zm. Zygmunt król Polski, ojciec nasz najukochańszy, zabrał im na swój użytek, bez zapłaty wyznaczonej im sumy, trzy łany z wójtostwa czyli sołtystwa, które poprzednicy nasi mieli i posiadali we wsi naszej Łomżyca w powiecie łomżyńskim. Te trzy łany daliśmy i darowaliśmy z łaski i przychylności naszej wikariuszom kościoła łomżyńskiego. Pewni nasi doradcy poprosili nas tedy w interesie G. Hipolita Janikowskiego, naszego podstarosty brańskiego, prawowitego sukcesora N. Jana Janikowskiego, abyśmy raczyli mu i jego prawowitym sukcesorom dać i darować, w miejsce owej należnej z tytułu zabrania łanów sumy, 2 łany z ogrodem do nich przyległym...2 łany z ogrodem leżące tamże we wsi naszej Łomżyca w powiecie łomżyńskim między wspomnianymi trzema zabranymi łanami, które teraz dzierżą wikariusze kościoła łomżyńskiego, a granicami naszego poddanego zwanego Kowalewskim".   

____________________________ 

* Zapis - Hipolito Jankowski et fratribus eius, filiis Barbarae, relictae Ioannis Jankowski, advocati de Lomzicze, novum privilegium super mansum agri in villa Lomzicza, loco perditi, iuxta attestationes testium datur. [łac. Actum: Kraków; MK 77, f. 384v-385; MRPS V, nr 749]

    W opracowaniach dotyczących Mazowsza m.in. Pawińskiego "Mazowsze XVI T.5" s.130, Krzepeli "Rody ziemiańskie XV i XVIw." str. 73 czy Semkowicza "Mazowieckie Przywileje Rodowe z XIV i XV w.” str.20, Pazyry (z rej. ciech.) i przede wszystkim A. Wolffa "Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI w." s.117 (f.541, f.545) zapis z roku 1479 (dot. Mikołaja i Jakuba Kiełcza z Jankowa h. Łada) - takie rody herbowe przypisane były do określonych obszarów, konkretnych wsi.

    W tym przypadku również mamy potwierdzenie odnośnie rodów osiadłych w ziemi łomżyńskiej. Były to wymienione powyżej rody rycerskie Ładziców i Dąbrowców. Wspomniani Łubowie byli herbu Lubicz i pochodzili z okolic par. Śniadowo.

    Wydaje się więc zasadne stwierdzenie, że ród Jankowskich herbu Jastrzębiec (przypomnę, taki herb przypisali w XIXw. urzędnicy Heroldii rodzinie Jankowskich osiadłych w ziemi łomżyńskiej) mógł być co najwyżej rodem napływowym, późniejszym, osiadłym w okolicy Łomży dopiero w drugiej połowie 16 w. albo i później? W spisach podatkowych i podymnego z Mazowsza spisanych w latach 1662-1674, nie było wymienionego w herbarzach Jana Jankowskiego (tego Jastrzębca z herbarzy, z żoną Zofią Łubą) jak również, osiadłych prawdopodobnie dopiero około 1730 r. Nowinów Jankowskich z Grabowa par. Śniadowo;

Wnioski

   Wniosek jest jeden: możemy przyjąć istnienie rodu Jankowskich h. Jastrzębiec tylko na zasadzie przyjęcia faktu ich osiedlenia się w okolicach Łomży na prawach wykupu, na posadzie urzędnika, wójta, zarządcy czy dzierżawcy. Tym wspomnianym Jankowskim, który osiadł na wójtostwie w pobliskiej Łomżycy był ojciec Hipolita - Jan. Hipolit (+1583 Brześcianka), wójt Łomżycy, sędzia ziemski bielski, był wymieniony jako przodek rodu Jastrzębców Jankowskich pochodzący z ziemi łomżyńskiej, rodu, który już w pocz. XVII w. był notowany w brzesko-litewskim i którego przedstawiciele osiedlili się w Tokarach (ok. 1620 r. potwierdzone testamentem Stanisława Karola Jankowskiego z 1668 r., ziemianina Ziemi Łomżyńskiej i województwa Brzeskiego). Jako dowód tej transformacji z Ładów do Jastrzębców, może być syn Hipolita - Jan Jankowski, podstarości bielski (1620-1622), który to mógł być tym wspomnianym w Herbarzach Janem Jankowskim, protoplastą rodu Bolesta Jankowskich. Zofia Łuba była by jego trzecią żoną (po Dorocie Kozerskiej i Agnieszce Siekluckiej)!? [Hipoteza P. Siergieja Bogdanowa]

Genealogia rodu Ładziców Jankowskich (wykres na podstawie wyżej przytoczonych źródeł, daty to wpisy w dokumentach)

Podsumowanie

    Ród Jankowskich z Jankowa par. Nowogród był rodem pochodzącym po dwóch różnych rycerzach z klanu Łada oraz Dąbrowa, którzy otrzymali za zasługi wojenne - części w Jankowie w II poł. 15 w. Ród ten, licznie rozrodzony w 16/17 w. nadal zamieszkiwał tą wieś, ale obszar z nadania szybko kurczył się, członkowie rodu ubożeli i z biegiem czasu zatracili wiedzę o nazwie herbu, pozostał w pamięci tylko wizerunek „podkowy z krzyżem”. Jest więc bardzo prawdopodobne, że przedstawiciele tego rodu rozeszli się po Mazowszu, Podlasiu, a część przesiedliła się na Litwę, Ruś i Żmudź. Jest zatem możliwe, że znając wizerunek, przyjęli jego nazwę podyktowaną przez urzędników Heroldii – w ten to sposób przypisano im podobny wizerunkowo herb, ale posiadający inną nazwę. Myślę, że w taki sposób można by było wyjaśnić zagadkę dotyczącą nadania nazwy herbu Jastrzębiec Jankowskim z Jankowa.

   Potwierdzeniem jest również fakt tzw. nadania przywileju herbowym Jastrzębcom przez Księcia Ziemowita IV (V) w roku 1408, m.in. rycerzowi Siemianowi na wsi Janikowo al. Jańkowo położonej w okolicach Czerwińska w pow. sochocińskim (należącej do dóbr opactwa Czerwińskiego od 1351r., od 1524r. w z. wyszogrodzkiej, nad Wisłą - za Borkiewicz-Celińska "Osadnictwo ziemi ciechanowskiej w XVw." s.23, 37, 97, 173). Ten fakt nie może być podstawą do postawienia tezy, jakoby potomkowie Siemiana h. Jastrzębiec od nazwy wsi Jańkowo alias Janikowo wzięli nazwisko Jankowski al. Jańkowski (Janikowski) i że to oni założyli wieś o tej nazwie pod Nowogrodem. Nie ma na potwierdzenie takiej wersji wydarzeń żadnych dokumentów, nie istnieją żadne dowody. Adam Wolff sugerował pochodzenie nazw Mazowsza Wschodniego i części Podlasia właśnie z Mazowsza Zachodniego, wg. niego był to proces przenoszenia się osadników wraz z nazwami wsi. Można zgodzić się z taką hipotezą, ale wcale nie jest to dowód na przenoszenie się rodu Jastrzębców z zachodu na wschód.

    Moim zdaniem potomków rodu Jankowskich, pochodzących ze wsi Jankowo parafii Nowogród w woj. Łomżyńskim należy uważać za prawowitych spadkobierców średniowiecznego rycerstwa polskiego, a przypisane im herby traktować umownie, wywodząc prędzej z okolicy którą otrzymała grupa rycerzy należących do wspólnej chorągwi. Takimi rycerzami osiadłymi w okolicach wsi Jankowo byli przede wszystkim Ładzice i częściowo Dąbrowicze (ale nie znalazłem żadnych dowodów w analizowanych dokumentach jakoby Jankowscy pisali się z herbem Dąbrowa!). I zapewne powinniśmy identyfikować wszystkich potomków rodu Jankowskich na łomżyńskim Jankowie z herbem Łada.

    Moim zdaniem, karygodnym błędem (wykazanym m.in. w Herbarzach) jest przypisywanie wszystkim osiadłym w Jankowie (Janikowie) rycerzom i osadnikom nazwiska Jankowski (Janikowski). Potwierdzam, rzeczywiście takich osób było bardzo dużo. W dokumentach Metryki Koronnej wspominano ich imiona jak również nazwiska. Byli wymienieni z nazwiska np. Młodzianowscy de Janikowo (od 1462 roku), był Kiełcz z Janikowa (1478), Dominik Smyrdzygroch h. Bończa z Janikowa (1479), synowie Wojciecha Chojny de Janykowo (1501), Wojciech Strzechnijcz de Janijkowo (1520), Grzegorz Światobor de Janikowo (1529), w 1551 roku wymieniono wsie Janikowo Skarbowo, Dominikowo, Młodzianowo; byli notowani: Młodzianowscy herbu Rogala (1556), Stanisław Klimkowicz de Janikowo Młodzianowo (1575), Marcin Jankowicki Imola Palatinus Podlasine (1587);  Jankowski h. Rawicz (1632) z kasztelani brańskiej [AK fond 966-1-9 f.111], Kiełcz de Janikowo h. Łada (1446) [ib. f.103]; 

[***] na tą okoliczność zwrócił uwagę Pan Wojciech Jankowski w swoim dwu częściowym opracowaniu. Dzięki jego opracowaniu i postawionych w nich hipotezach, zostały odkryte nowe związki rodzinne wielkiej familii Jankowskich w ziemi łomżyńskiej.

______________________________________________________________________________

Literatura wykorzystana w opracowniu:

·         S. Górzyński, E. Sęczys, Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim 1836-1861, Warszawa 2000;

·         S. Uruski, Herbarz Rodzina, T.5 hasło "Jankowscy" s.355-364 oraz hasło Janikowscy s.349;

·         Boniecki, Herbarz Polski, T.8 hasło "Jankowscy" s.201-217 oraz hasło Janikowscy s.191;

·         Herbarz Ignacego Kapica-Milewskiego, str. 147-148 hasło "187. Dom Janikowskich h. Łada", Kraków 1870;

·         Spis Szlachty Kr. Pol. 1851 cz. 1 i 2;

·         Akta par. Miastkowo, Nowogród, Szczepankowo, Śniadowo, Łomża;

·         Akta podymnego i pogłównego z Mazowsza ASK AGAD sygn. 1/7/0/3/66;

·         Metryka Koronna III, f. 17, 75 (regestry) 

·         Metryka Koronna VI k.151, 180, 1, 281

·         Wolff MZH Nr. 541, 545, 48 (dot. transakcji sprzedaży d. Partniewa);

·         Czesław Jankowski. Powiat Oszmiański. Cz.1. Sankt-Peterburg, 1896. s.115 - 116

·         Pawiński. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t.5 Mazowsze. Warszawa, 1895. s.367

·         Urzędnicy Podlascy T.8 nr.148

·         Opracowanie "Jankowscy z Tokar" P. Siergieja Bogdanowa (rkps w posiadaniu autora) - Serdeczne podziękowania za wsparcie i wskazówki.