Historia rodu Jankowskich z Jankowa Nowogrodzkiego - opracowanie krytyczne

   Potomków rodu Jankowskich, pochodzących ze wsi Jankowo parafii Nowogród w woj. Łomżyńskim należy uważać za prawowitych spadkobierców średniowiecznego rycerstwa polskiego, a przypisane im herby traktować umownie, wywodząc je z okolicy którą otrzymała grupa rycerzy należących do wspólnej chorągwi. Takimi rycerzami osiadłymi w 2 połowie 15 wieku w okolicach wsi Jankowo byli Dąbrowicze, Ładzice i częściowo Rogale i inni. Zapewne z takimi herbami powinniśmy identyfikować wszystkich potomków rodu Jankowskich na łomżyńskim Jankowie {opinia Andrzeja M. Jankowskiego z l. 90-tych}

Skąd wiadomo o licznych rodach Jankowskich z par. Nowogród?

   Jankowski to nazwisko dużej grupy szlachty zamieszkującej rejon Nowogrodu pod Łomżą od co najmniej drugiej połowy 15 wieku. Część tego rodu zawierała związki małżeńskie w pobliskiej par. Szczepankowo. Notowani w tej parafii, od 1667 roku Jankowscy to przedstawiciele dawnego rycerskiego rodu zapisanego w herbarzach „Rodzina Herbarz Polski” Uruskiego oraz „Herbarz Polski” Bonieckiego pod herbem Jastrzębiec [Uruski T.5 str. 360 oraz Bon. T.8 str. 202]. 

    Czy faktycznie od Jastrzębców pochodzili? Nie jest to pewne i zdaje się, że to „wymysł” piszącego te Herbarze Bonieckiego i Uruskiego. Dlaczego? Otóż według zachowanych dokumentów z XVI i XVII w. tzw. rejestrów podymnego i pogłównego mamy kilku Jankowskich wymienionych wśród właścicieli dymów w Jankowie Młodzianowie i Skarbowie. Niestety, brak jest identyfikacji herbowej. Jest wśród nich wymieniony Sebastian Jankowski wraz z żoną Dorotą (zapewne to tenże Sebastian został wymieniony w linii Jankowskich h. Jastrzębiec przytoczonej w herbarzu Uruskiego w t.5 str. 356: "Po Janie, dziedzicu dóbr Jankowo-Młodzianowo 1643 r. (właściwie herbu Dąbrowa!) z żony Zofii z Łubów syn Wojciech miał syna Sebastiana, tego syn Jan pozostawił syna Macieja, a ten syna Dominika, po którym synowie:  1) Aleksander, tego syn Józef, ożeniony z Konstancją Jankowską, z niej syn Antoni, podoficer w wojsku rosyjskim, wylegitymowany w Królestwie 1843 r.  2) Mikołaj, tego synowie: a) Jan Kanty ożeniony z Katarzyną Rogowską, z niej syn Stefan wylegitymowany w Królestwie 1850 r., i b) Wawrzyniec, po którym syn Adam wylegitymowany w Królestwie 1859 r."). 

   Wiemy, na podstawie Metryki Koronnej, że osadzeni na gruntach w par. Nowogród były trzy rody należące do trzech herbów: Dąbrowa, Łada, Rogala. [art.] Wpisany w Herbarzu Uruskiego Jan Jankowski, protoplasta rodu Jankowskich z Jankowa Młodzianowa, wraz z żoną Zofią z Łubów mógł należeć do rycerstwa herbu Dąbrowa (takie sugestie znajdują się również w wymienionych herbarzach: Uruski podaje – „Byli także w ziemi łomżyńskiej Jankowscy tego herbu Dąbrowa z przydomkiem Młodzianowski, i ci wywodzili się ze szlachectwa od 1631 roku, lecz w XVIII wieku przeszli do herbu Jastrzębiec”) Wymieniony jest również Piotr z grodu Łomżyca (Uruski t.5 str. 359: „JANKOWSKI h. ŁADA. Byli w Ziemi łomżyńskiej i pisali się z Wielkiego Jankowa, lecz następnie przeszli do herbu Jastrzębiec. Piotr, syn Jakuba, wywiódł swoje szlachectwo w grodzie łomżyńskim 1610r.”) W Łomżycy wymieniony był Hipolit Jańkowski h. Łada* (czyli potwierdził by się w tych herbarzach związek Jankowskich z Janikowskimi – „JANIKOWSCY h. ŁADA z Janikowa, w ziemi łomżyńskiej. Jan, Albert, Stanisław, Chojno i Mirek, dziedzice Janikowa 1436 r. Falisław, Maciej, Dobek i Adam, bracia z Janikowa, 1469 r. Mikołaj i Jakób Ładzice z Janikowa 1479 r. Paweł, Piotr i Grzegorz, synowie Chojny z Janikowa 1501 r. (za Herbarzem Kapicy Milewskiego)” [w: Boniecki, Herbarz T.7 s.191] Tak przedstawia się bardzo ogólny zarys początków rodu Jankowskich w ziemi łomżyńskiej.

* Zapis - Hipolito Jankowski et fratribus eius, filiis Barbarae, relictae Ioannis Jankowski, advocati de Lomzicze, novum privilegium super mansum agri in villa Lomzicza, loco perditi, iuxta attestationes testium datur. [łac. Actum: Kraków; MK 77, f. 384v-385; MRPS V, nr 749]

Jedyny akt ślubu z Miastkowa z 7 lipca 1754r.
dot. przedstawiciela rodu "Bolestów" Dominika Jankowskiego,
(domniemanego wdowca po Katarzynie Skrodzkiej?)
z Franciszką Czartoryską c. Wawrzyńca;

Jakie wnioski z tych zapisów?

  W zasadzie, należało by przyjąć, że rody osiadłe w Jankowie pochodzą po osiadłych tutaj rycerzach, którzy to w końcu 15 w. dostali prawo osiedlenia się w puszczy nadnarwiańskiej za zasługi otrzymane w różnych działaniach militarnych (walki z Krzyżakami, pograniczne z Prusami i Jaćwingami) Rycerstwo to należało do wspólnych chorągwi, a te najczęściej nosiły wspólne zawołania i herb.

   W opracowaniach dotyczących Mazowsza m.in. Pawińskiego, Balińskiego, Krzepeli czy Semkowicza "Mazowieckie Przywileje Rodowe z XIV i XVw.” takie rody herbowe przypisane były do określonych obszarów, konkretnych wsi.

  W tym przypadku również mamy potwierdzenie odnośnie rodów osiadłych w ziemi łomżyńskiej. Były to wymienione powyżej rody rycerskie Dąbrowców, Ładziców i Rogalów. Wspomniani Łubowie byli herbu Lubicz i pochodzili z okolic par. Śniadowo.

   Wydaje się więc zasadne stwierdzenie, że ród Jankowskich herbu Jastrzębiec mógł być co najwyżej rodem napływowym, późniejszym, zarejestrowanym dopiero w drugiej połowie 17 w. m.in. w spisach podatkowych i podymnego z Mazowsza spisanych w latach 1662-1674; Nie było w nich wymienionego w herbarzach Jana Jankowskiego (tego Jastrzębca z herbarzy, z żoną Zofią Łubą) jak również, osiadłych prawdopodobnie dopiero około 1760r. Nowinów Jankowskich z Grabowa par. Śniadowo;

   Wniosek jest jeden: możemy przyjąć istnienie rodu Jankowskich z Jankowa h. Jastrzębiec tylko na zasadzie przyjęcia faktu ich osiedlenia się w tej wsi na prawach wykupu, na posadzie urzędnika, zarządcy czy dzierżawcy. Można też przyjąć wersję o braku wiedzy i pamięci co do nazwy herbu, a identyfikowanie go wizualnie przez porównanie go z innymi wizerunkami – wtedy to herb Jastrzębiec byłby odmianą herbu Dąbrowa – powtórzony symbol podkowy i krzyża. Innych możliwości nie widzę.

Podsumowując:

   Ród Jankowskich z Jankowa par. Nowogród był rodem pochodzącym po rycerzu h. Dąbrowa albo Łada osiadłym w Jankowie w końcu 15 w. Ród ten, licznie rozrodzony w 16/17w. nadal zamieszkiwał tą wieś, ale obszar z nadania szybko kurczył się, członkowie rodu ubożeli i z biegiem czasu zatracili wiedzę o nazwie herbu, pozostał w pamięci tylko wizerunek „podkowy z krzyżem”. Jest więc bardzo prawdopodobne, że przedstawiciele tego rodu rozeszli się po Mazowszu, Podlasiu, a część przesiedliła się na Litwę, Ruś i Żmudź. Jest zatem możliwe, że znając wizerunek, przyjęli jego nazwę podyktowaną przez urzędników Heroldii – w ten to sposób przypisano im podobny wizerunkowo herb, ale posiadający inną nazwę. Myślę, że w taki sposób można by było wyjaśnić zagadkę dotyczącą nazewnictwa herbu Jastrzębiec.

   Potwierdzeniem jest również fakt tzw. nadania przywileju herbowym Jastrzębcom przez Księcia Ziemowita IV (V) w roku 1408, m.in. rycerzowi Siemianowi na wsi Janikowo al. Jańkowo położonej w okolicach Ciechanowa (może w par. Niedzbórz?). Ten fakt nie może być podstawą do postawienia tezy, jakoby potomkowie Siemiana h. Jastrzębiec od nazwy wsi Jańkowo alias Janikowo wzięli nazwisko Jankowski i że to oni założyli wieś o tej nazwie pod Nowogrodem. Nie ma na potwierdzenie takiej wersji wydarzeń żadnych dokumentów, nie istnieją żadne dowody. Adam Wolff sugerował pochodzenie nazw Mazowsza Wschodniego i części Podlasia właśnie z Mazowsza Zachodniego, wg. niego był to proces przenoszenia się osadników wraz z nazwami wsi. Można zgodzić się z taką hipotezą, ale wcale nie jest to dowód na przenoszenie się rodu Jastrzębców z zachodu na wschód. W związku z powyższym „przeniesienie” rodu Siemiana z Jańkowa mazowieckiego do Jankowa pod Nowogrodem jest mało prawdopodobne.

   Można jedynie wysunąć hipotezę, że rycerz z dóbr Jankowo k. Ciechanowa za zasługi wojenne dostał w końcu 15 w. nadanie na założenie wsi pod Łomżą i że takim sposobem tą wieś nazwano Jankowo. Potem ród tam osiadły przyjął nazwisko odmiejscowe, czyli z Jankowa Jankowscy?

   Moim zdaniem potomków rodu Jankowskich, pochodzących ze wsi Jankowo parafii Nowogród w woj. Łomżyńskim należy uważać za prawowitych spadkobierców średniowiecznego rycerstwa polskiego, a przypisane im herby traktować umownie, wywodząc prędzej z okolicy którą otrzymała grupa rycerzy należących do wspólnej chorągwi. Takimi rycerzami osiadłymi w okolicach wsi Jankowo byli przede wszystkim Dąbrowicze i częściowo Ładzice. Zapewne powinno identyfikować się wszystkich potomków rodu Jankowskich na łomżyńskim Jankowie z herbem Dąbrowa.

______________________________________________________________________________

Literatura wykorzystana w opracowniu: